- μικρόβιο
- Μονοκύτταρος μικροοργανισμός ο οποίος ανήκει κυρίως στο φυτικό βασίλειο. Αναφέρεται και με τους όρους βακτηρίδιο, βάκιλλος ή σχιζομύκητας. Είχε μείνει άγνωστο, εξαιτίας του μικρού μεγέθους του, ώσπου η χρήση του μικροσκοπίου επέτρεψε την αναγνώρισή του. Το μέγεθος των μ. ποικίλλει συνήθως από 0,5 έως 5 μικρά (χιλιοστά του χιλιοστόμετρου) ανάλογα με τον τύπο και το σχήμα τους. Έτσι, για παράδειγμα, οι μικρόκοκκοι, οι πνευμονιόκοκκοι κ.ά. (οικογένεια κοκκοειδών) είναι σχεδόν σφαιρικά· οι βάκιλλοι και τα βακτηρίδια (οικογένεια βακτηριοειδών) είναι επιμήκη, σαν ραβδιά· τα σπειροειδή είναι μάλλον στενόμακρα, αλλά έχουν σχήμα κόμματος (για παράδειγμα τα δονάκια, όπως εκείνο της χολέρας) ή ελικοειδές (σπειρύλλια). Στον χώρο διατάσσονται είτε μεμονωμένα είτε σε σχηματισμούς για παράδειγμα κατά ζεύγη (διπλόκοκκοι), κατά τετράδες (τετραδικοί), σε αλυσίδες (στρεπτόκοκκοι, στρεπτοβάκώλοι), κατά σωρούς όπως τα τσαμπιά (σταφυλόκοκκοι) κλπ.
Το σώμα τους αποτελείται από το κυτταρόπλασμα που περιβάλλεται από μια μεμβράνη, και εξωτερικά από το κυτταρικό τοίχωμα. Απ’ αυτό φυτρώνουν τα ινίδια και οι βλεφαρίδες, όργανα κίνησης, και καμιά φορά παράγεται μια βλεννώδης ουσία, που περιβάλλει όλο το μ. (έλυτρο ή κάψα). Μέσα στο κυτταρόπλασμα υπάρχει ο πυρήνας ή διάσπαρτη πυρηνική ουσία και όλα τα άλλα κυτταρικά στοιχεία (ριβοσώματα, μιτοχόνδρια κλπ.). Μερικά μ. παράγουν σπόρους (σπορογόνα) που έχουν μεγάλη αντοχή στους εξωτερικούς παράγοντες.
Τα μ. τρέφονται από διαλυτές ουσίες του περιβάλλοντος· αυτές περνούν από το κυτταρικό τοίχωμα μέσα στο κυτταρόπλασμα και εκεί μεταβολίζονται κατά μηχανισμό πολύ όμοιο προς τον μηχανισμό του μεταβολισμού των ανώτερων ζώων. Πολλαπλασιάζονται με διχοτόμηση (σ’ αυτό οφείλουν και με την ονομασία σχιζομύκητες) και σπανιότερα με ανταλλαγή γονιδίων ή με αποκοπή εκβλαστήσεων. Ο ρυθμός της ανάπτυξης των περισσότερων από τα κοινά μ. του περιβάλλοντος μας είναι πολύ ταχύς, έτσι που κάθε 20-30 λεπτά της ώρας να παράγεται μια νέα γενεά μικροβίων. Για την ανάπτυξη και τον πολλαπλασιασμό τους είναι απαραίτητη η παρουσία των θρεπτικών τους ουσιών σε διαλυτή μορφή, δηλαδή και η παρουσία νερού στο περιβάλλον τους. Τεχνητά καλλιεργούνται μέσα σε πλούσια θρεπτικά υλικά όπως είναι ο ζωμός κρέατος και το θρεπτικό αγάρ - αγάρ που είναι υλικό στερεό σαν ζελατίνη. Τα μ. μέσα στον ζωμό παράγουν θολερότητα, ενώ στο αγάρ παράγουν τις αποικίες τους, που είναι ορατές με το μάτι. Οι καλλιέργειες των μ. είναι μια από τις βασικές μεθόδους διάγνωσης των μικροβιακών νόσων.
Τα μ. αποτελούν τον πολυπληθέστερο ζωντανό κόσμο στην επιφάνεια της γης, τόσο σε αριθμό όσο και σε ποικιλία ειδών. Βρίσκονται σε αφθονία στο άμεσο περιβάλλον μας όπως είναι το έδαφος, το νερό, τα φυτά, τα λαχανικά και γενικώς όλα τα τρόφιμα, τα ζώα κλπ. Πολλά από τα μ. αυτά είναι απαραίτητα για τη διατήρηση της ζωής στην επιφάνεια της γης, άλλα για τη διατήρηση της ζωής των φυτών ή των ζώων και γενικά είναι ακίνδυνα για την υγεία μας. Στο σώμα του ανθρώπου ζουν σε αρμονική συμβίωση πολλά δισεκατομμύρια μικρόβια, όπως τα κολλοβακτηρίδια στο έντερο, οι πρασινίζοντες στρεπτόκοκκοι και οι ναϊσσέριες στη μύτη και στο στόμα, οι σταφυλόκοκκοι στο δέρμα, τα κολποβακτηρίδια στον κόλπο, που αποτελούν τη φυσιολογική χλωρίδα του οργανισμού. Τα ακίνδυνα αυτά μικρόβια συχνά καλούνται και σαπροφυτικά.
Τα μ. που προκαλούν αρρώστιες στον άνθρωπο, στα ζώα και στα φυτά, λέγονται παθογόνα και είναι σχετικά λίγα είδη. Από τα συνηθέστερα παθογόνα για τον άνθρωπο είδη σημειώνουμε τα ακόλουθα:
Ο πνευμονιόκοκκος της πνευμονίας (diplococcoys pneumoniae), ο μηνιγγιτιδόκοκκος (neisseria meningitidis), ο πυογόνος σταφυλόκοκκος (staphylococcus aureus), το βακτηρίδιο της πανώλης (pasteurella pestis), η σαλμονέλα του τύφου (salmonella typhi), ο βάκιλλος του άνθρακα (bacillus anthracis), της φυματίωσης ή βάκιλλος του Κοχ (mycobacterium tuberculosis), ο οποίος, όπως το κορυνοβακτηρίδιο της διφθερίτιδας (corynebacterium diphteriae) και εκείνο της λέπρας (mycobacterium leprae), ανήκει στην οικογένεια των μυκοβακτηρίδιων. Είναι σχιζομύκητες που αποτελούνται από λεπτά νημάτια διακλαδισμένα ασύμετρα.
Παθογόνα για τα ζώα είναι το βακτηρίδιο της χολέρας των ορνιθοειδών (bacterium avisepticum), το βακτηρίδιο της μάλιος (corynebacterium mallei), της φυματίωσης του βοός (mycobacterium bovis), πολύ συγγενές μ’ εκείνο της φυματίωσης του ανθρώπου, κ.ά.
Τα παθογόνα για τα φυτά μ. είναι πολυάριθμα· υπενθυμίζουμε το agrobacterium tumefaciens που προκαλεί νεοπλασματικούς σχηματισμούς σε πολλά φυτά καθώς και πολλά είδη του γένους των ψευδομονάδων, που προκαλούν σάπισμα όχι μόνο στις ρίζες, αλλά και στο στέλεχος, στα φύλλα και στους καρπούς των φυτών.
Ο κατάλογος των μη παθογόνων μ. που ζουν στις πιο διαφορετικές ουσίες, είναι πρακτικά ανεξάντλητος. Πολλοί απ’ αυτούς τους μικροοργανισμούς είναι σημαντικότατοι για τη φυσική ισορροπία του εδάφους, γιατί έχουν, όπως πολλοί μύκητες μικροσκοπικοί και ορατοί, την ικανότητα να μετατρέπουν ή να καταστρέφουν το μεγαλύτερο μέρος των νεκρών οργανικών ουσιών, το ξύλο, την κυτταρίνη κ.ο.κ.
Το ίδιο σημαντικά είναι τα νιτροβακτηριοειδή, τόσο τα νιτροβακτηρίδια, που οξειδώνουν τις ενώσεις του άνθρακα και του αζώτου, όσο και τα αζωτοβακτηρίδια, που δεσμεύουν το ελεύθερο άζωτο. Σ’ αυτά συγκαταλέγονται και το ριζόβιο των ψυχανθών (rhizobium leguminosarum), που σχηματίζει μικρά φυμάτια πάνω στις ρίζες αυτών των φυτών, στα οποία εγκαθίστανται, προσλαμβάνοντας και αφομοιώνοντας το άζωτο. Αυτό το φαινόμενο συντελεί στην ευφορία του εδάφους και γι’ αυτόν τον λόγο οι γεωργοί συνηθίζουν να εναλλάσσουν π.χ. ετήσιες καλλιέργειες δημητριακών με καλλιέργειες ψυχανθών (κουκιά, φασόλια κ.ά.). Η τεχνική αυτή ονομάζεται αμειψισπορά.
Υπάρχουν και άλλοι τύποι χημειοβακτηριδίων (βακτηρίδια με χημική δράση), όπως οι διάφορες μεθανομονάδες, τα σιδηροβακτηρίδια, τα θειοβακτηρίδια, κ.ά. Ορισμένα είδη βακτηριδίων έχουν απόλυτη ανάγκη οξυγόνου (αερόβια βακτηρίδια), ενώ άλλα, όπως το κλωστηρίδιο του τετάνου (clostridium tetani), είναι αναερόβια.
Εκτός από τις ελεύθερες και απλές μορφές που αναφέρθηκαν, αν και διατεταγμένες σε νημάτια ή αποικίες διάφορου σχήματος, υπάρχουν σχιζομύκητες νηματοειδείς και διακλαδιζόμενοι που πλησιάζουν πολύ το μυκητύλλιο των μυκήτων (ακτινομύκητες)· άλλα έχουν το κυτταρικό τους σώμα κλεισμένο σ’ ένα σ’ ένα πηκτοειδές περίβλημα (χλαμυδοβακτηρίδια).
Παρατήρηση αποικιών μικροβίων, που αναπτύχθηκαν στην επιφάνεια θρεπτικού αγάρ μέσα σε τρυβλίο Petri.
Αποικία στρεπτομύκητα (streptomyces) πάνω σε θρεπτικό αγάρ.
Καλλιέργημα εντεροκόκκων (διπλόκοκκοι, στρεπτόκοκκοι), σε εργαστήριο.
Σπειροχαίτες (ελικοειδής, σπειροειδής μορφή) σε μικροσκόπιο.
Κορυνοβακτηρίδιο της διφθερίτιδας (corynobacterium diphteriae), σε ηλεκτρονικό μικροσκόπιο, μεγεθυσμένα περίπου 20.000 φορές.
Δέσμη βλεφαρίδων στον πόλο ενός σπειρύλλιου, όπως φαίνεται σε ηλεκτρονικό μικροσκόπιο.
Το δονάκιο της χολέρας (Vibro cholerae), που έχει μία μόνο βλεφαρίδα.
Το κλωστηρίδιο του τετάνου (clostridium tetani), αναερόβιο, που περιβάλλεται από πολυάριθμες βλεφαρίδες, όπως φαίνεται από ηλεκτρονικό μικροσκόπιο.
Μικροφωτογραφία του στρεπτόκοκκου πρασινίζοντα (streptococcus viridans).
Στρεπτόκοκκος πρασινίζων (streptococcus viridans), όπως φαίνεται σε ηλεκτρονικό μικροσκόπιο.
Μικροφωτογραφία του σταφυλόκοκκου χρυσίζοντα (staphylococcus aureus), που ανήκει στην παθογόνο για τον άνθρωπο ομάδα μικροβίων.
Σταφυλόκοκκος χρυσίζων (staphylococcus aureus), όπως φαίνεται σε ηλεκτρονικό μικροσκόπιο.
Κορυβουνοκτηρίδιο της διφθερίτιδας (corynobacterium diphteriae), όπως φαίνεται σε μικροσκόπιο.
* * *τοβιολ.μονοκύτταρος μικροοργανισμός και ειδικότερα εκείνος που προκαλεί ζυμώσεις ή μολυσματικές νόσους.[ΕΤΥΜΟΛ. Αντιδάνεια λ., γαλλ. microbe < μικρ(ο)-* + βίος].
Dictionary of Greek. 2013.
